Schuilt er in jou een dichter?

• Miriam Janssen -
• 28/03/2018  |  Comments (0)

---

Schrijven over portretten

Over doorschrijven en associëren

We zitten met  acht vrouwen rond de tafel in een zaaltje van de bibliotheek. Sommigen ken ik, andere niet, het is een mix van beginners en gevorderden.
In het begin van zo’n cursus laat ik de cursisten veel brainstormen, materiaal verzamelen. Breed uitwaaieren, alles noteren wat maar opkomt. In deze fase 'is alles goed'.
Bij de voorbereiding voor de derde les herinner mij ineens dat de portretten van Rembrandt destijds jongeren zo mooi tot gedichten brachten. Het kan iets te maken hebben met zijn magistrale lichtval: schaduw en licht intrigeren. Vandaag beginnen we met ‘vrij schrijven', ofwel doorschrijven.

In mijn opleiding tot docent schrijven kregen we de opdracht een maand lang elke dag 10 minuten onbereikbaar te zijn. Je moest gaan  zitten en zonder stoppen doorschrijven naar aanleiding van een zin  bv. “ik herinner mij” of een willekeurig woord bv. “schoenen”, iets uit het woordenboek, uit de krant, of je kreeg het woord van iemand.
Deze techniek wordt “free writing” genoemd, “vrij schrijven”. De ene zin lokt de volgende uit. Het gaat niet om het product, maar om het automatisme van het schrijven, om de stroom van associatie. Natalie Goldberg noemt dat de “wild mind”. Je oefent in doorschrijven zonder op zoek te zijn naar een geslaagde tekst. Zo kunnen verrassend mooie teksten ontstaan, of je vindt tussen allemaal onzin die ene parel, een prachtige zin, die weer uitgangpunt wordt voor een nieuwe tekst. *
Ik geef elke schrijfster willekeurig een Rembrandtportret. ‘Ga vrij schrijven, achter elkaar door, met als beginwoorden: ‘In dit gezicht….   Haal je pen niet van het papier. Ik waarschuw over 5 minuten, dat je nog een minuut hebt’.
In de voorleesronde daarna staan we versteld van wat deze portretten doen met tekst: er zijn minutieuze, schilderende beschrijvingen, maar ook emotionele herinneringen aan een nabije persoon, getriggerd door de afbeelding. Als ik vervolgens vraag om uit de tekst een of meer parels te duiken (zinnen die mooi zijn en misschien later gebruikt kunnen worden), is het lastig kiezen.
Als vervolg op de vrij schrijven ronde met de portretten, gaan we nu bij een zelf gekozen portret een gedicht maken. Nu zijn associatievragen het uitgangspunt.

Associëren betekent letterlijk : verbinden. Aan een uitgangswoord  of een beeld hang je andere woorden of beelden. Vaak gaat dit vanzelf: een beeld uit een droom bv. roept een vreemde zin op bij het wakker worden. Bij de geur van appelbloesem zit je ineens in de tuin van je grootouders. Het ene laadje trekt het volgende open. Op zo’n moment gaan  verschillende  prikkels in je hersens automatisch een verbinding aan met elkaar. Je hoeft er niets voor te doen, en met een associatie- oefening * kun je dit effect opwekken.

Opvallend is in de Rembrandtles, dat veel mensen het portret kiezen dat ze in de eerste ronde kregen toebedeeld. En dat is mooi, beginnen vanuit de kriebel: ‘Daar wil ik meer mee, al weet ik nog niet wat!”
We lezen wat portretgedichten en zien dat je kunt schrijven vanuit verschillende perspectieven: je schrijft vanuit het portret, je bent het; je kunt als schrijver praten tegen het portret, of je beschrijft het gezicht als een oplettende toeschouwer.

Elke cursist beantwoordt eerst vanuit het gekozen perspectief de associatievragen * en gaat een eerste versie schrijven van haar gedicht. Weer gebeuren er verrassende dingen: de meesten blijken voor het ik-perspectief te kiezen. Kennelijk nodigen het portret en het voorwerk uit om helemaal in het schilderij te kruipen. Dit perspectief biedt gelegenheid om jezelf te verbinden met de persoon op het portret, in sommige versies zit dit mooi verborgen: ‘schilder mij maar niet en profil’, schrijft de dichteres die zichzelf mooier vindt van voren; ‘laat mijn droevige ogen in de schaduw’, zegt de dichteres die niet lang geleden haar partner heeft verloren.
Hardop voorlezen is vaak een opstap naar de fase van het herschrijven: de schrijfster merkt vanzelf waar het hapert, of het emotioneert. We geven kort commentaar en sommigen maken foto’s gemaakt van hun kaart. Zo kunnen ze thuis eventueel verder met een tweede versie.